In Voor Wijn

Onderstaand artikel werd 23 september 2024 gepubliceerd in Trouw:

Waarom een fles wijn uit Chili of Australië minder klimaatbelastend kan zijn dan uit Spanje

Het is een dilemma voor sommige duurzame wijndrinkers: flessen die vanaf de andere kant van de wereld naar Nederland worden gesleept. Ben je met wijn uit Europa dan groener bezig? Zo simpel is het niet, zeggen experts.

Maarten van Gestel 23 september 2024, 21:26

Toon Lenkens was er opeens helemaal klaar mee. Eerder verkocht hij in zijn wijnwinkeltje in Nijmegen sauvignon blancs uit Nieuw-Zeeland, malbecs uit Argentinië, en pinotages uit Zuid-Afrika. In de coronaperiode besloot hij het roer om te gooien. “Ik had het gevoel dat we veel te veel spullen over de hele wereld schoven.” Als klanten een merlot uit Frankrijk of uit Chili proefden, ‘merkten die het verschil toch niet’. Hij stopte om reden van duurzaamheid volledig met alle wijnen die niet uit Europa komen.

Liefhebbers van zowel wijn als het klimaat herkennen het gevoel van Lenkens misschien. Voor het winkelschap is de keuze eindeloos, zowel qua smaak als herkomst. Maar is het echt nodig om voor een avond borrelen een schip uit Nieuw-Zeeland te laten komen? En waar kun je nog meer op letten als je duurzaam wijn wilt drinken?

Het blijkt behoorlijk ingewikkeld

Die bredere vraag klinkt simpel, maar blijkt behoorlijk ingewikkeld. “De grootste klimaatimpact van wijn zit niet in het transport”, zegt Paulien van der Geest van voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. Zo brengt de verpakking – al die flessen uit hete glasovens – meer CO₂ in de lucht. “Een kartonnen pak wijn uit Australië heeft een lagere CO₂-uitstoot dan een fles uit Italië”, legt ze uit.

De ecologische voetafdruk van wijn valt grofweg uiteen in drie delen: de productie (druiventeelt en verwerking door de wijnboer), de verpakking, en het transport. Breed genomen zit de klimaatimpact vooral in de teelt en verpakking van de wijn.

Het is logisch dat mensen zich vooral zorgen maken om de afstand: het land van herkomst prijkt op de fles en containerschepen roepen associaties van vervuiling op. Maar omdat zoveel containers op één schip passen, zijn schepen juist hele efficiënte manieren van transport, legt Jonna Snoek van Wageningen University & Research uit. “Een vrachtwagen stoot per kilo product over dezelfde afstand veel meer CO₂ uit dan een schip.” De import van een fles wijn per schip heeft zo’n 10 tot 20 keer lagere CO₂-uitstoot per kilometer dan een vrachtauto.

Kleinere, tegenvallende oogsten

Een vrachtauto uit Zuid-Spanje (2000 kilometer) pakt dus slechter uit voor het klimaat dan een schip uit Zuid-Afrika (11.500 kilometer). Ook het invoeren van een flesje wijn uit Chili (14.000 km) heeft een lagere impact dan een fles uit Zuid-Spanje. En zelfs bij wijn uit Australië (21.000 km) kan het transport minder vervuilend zijn. Binnen Europa heeft het vervoer van wijnen uit Noord-Frankrijk, de Moezel of zelfs Nederland uiteraard een lagere CO₂-impact.

Toch is wijn van dichtbij niet per se beter voor het klimaat. Luis Silva van de Universiteit van Porto legt uit dat een fors deel van de uitstoot van wijn bij de teelt ligt. “Denk aan de machines die een wijnboer gebruikt, zoals zijn tractor die op diesel rijdt.” Het kan goed dat een wijnboer in Nederland met kleinere of vaker tegenvallende oogsten kampt dan zijn collega in Spanje, waardoor de klimaatimpact per liter wijn uit het mediterrane gebied veel kleiner is.

Ook de verpakking is vaak bepalender voor duurzame wijn dan het transport. Flessen maken vergt hoge temperaturen en dus veel energie. Lichtere flessen zijn groener dan loeizware, en gerecycled glas is beter, zegt Van der Geest.

Wijnflessen met statiegeld

Waar kun je eenmaal voor het schap het best op letten? Keurmerken, zegt Van der Geest. Het meest behulpzame is biologisch. Dat zegt niet veel over CO₂-uitstoot en de opwarming van de aarde, maar wel over de effecten op natuur en biodiversiteit. Reguliere wijnboeren gebruiken veel chemische gewasbestrijdingsmiddelen. De aarde wordt er minder vruchtbaar van, monocultuur verdrukt inheemse planten en insecten.

De biologische keten Odin verkoopt sinds enkele weken wijn in statiegeldflessen, een primeur voor een fysieke supermarkt. “Het is gek dat we dit bij bier wel doen, en bij wijn niet”, zegt Elias Jeremiasse van Odin. Op drie wijnen uit Frankrijk zit nu 70 cent statiegeld, dat moeten er meer worden. De lege flessen worden net als bierflesjes gereinigd en hergebruikt. Bezorgsupermarkt Pieter Pot verkoopt al langer wijn met statiegeld. Dat scheelt 35 procent CO2-uitstoot per verpakking, claimt het bedrijf.

Duurzaamheidsonderzoeker Snoek is in principe enthousiast, maar maakt wel een kanttekening. “Wanneer je twintig kilometer met de auto gaat rijden naar de dichtstbijzijnde Odin-winkel om één fles wijn te kopen, geeft dat waarschijnlijk meer uitstoot dan het oplevert.”

Wit, rood of bubbels?

Rood of wit? Qua duurzaamheid maakt het niet uit. Wáár de klimaatimpact vandaan komt, verschilt wel. “Bij rode wijn veroorzaakt de productie van de houten vaten doorgaans meer klimaatimpact, witte wijn vergt meer koelenergie tijdens het vinificatieproces”, legt Paulein van der Geest uit.

De CO₂-impact van champagne kan wel iets hoger zijn. Wijn met bubbels zit doorgaans in dikkere, zwaardere flessen, vanwege de hogere druk. “Een lichte fles zou uit elkaar spatten”, zegt Toon Lenkens.